شدت خشکسالی در سال جاری که پیش از این رودخانه ها، آب بندانها و مراتع استان مازندران را در تسخیر خود درآورده بود این عفریت پا را فراتر گذشته و دامنه نفوذ خود را به سدهای این استان رساند در صورتی که در اوایل سال جاری بسیاری از این سدهای بزرگ سریز شده بودند.
برداشت های چند باره آب های سد برای کشت اول و دوم برنج به همراه مصارف آب شرب در شهرهای مختلف مازندران زمینه ای برای کاهش ذخیره آب در سدهای این خطه از شمال شد.
کارشناسان محیط زیست در ماه های گذشته پی در پی نسبت به کشت برخی از محصولات کشاورزی در مصرف آب همانند کشت دوم برنج هشدارهای زیادی داده بودند اما کشاورزان با بی توجهی به این هشدارها برای سال جاری هم کشت دوم برنج را در دستور کار قرار دادند.
کاهش بارش در استان مازندران که گستره وسیعی از دشت، کوه و جنگل را فرا گرفته بود زمینه ای برای کم آبی رودخانه های مازندران به عنوان تامین کننده آب سدها بودند تا جایی که در مردادماه تعدادی از رودخانه های این استان به صورت کامل خشک شدند و این امر زمینه ای برای کاهش ذخیره آب در پشت سدها بود.
خشکسالی سال جاری چالش های را برای محیط زیست این استان ایجاد کرد و کاهش ذخایر ارزشمند علوفه ای در مناطق ییلاقی یکی دیگر از این آسیب ها محسوب می شود. مازندران که همواره از آن به‌عنوان یکی از مناطق پرآب فلات ایران یاد می‌شود، چندین سال با تنش‌های آبی مواجه شده است.
این استان پس از سال ها تر سالی، بار دیگر در شرایط خشکسالی شدید قرار گرفته، به‌طوری که به‌گفته مسئولان و کارشناسان، سال آبی پشت‌سرگذاشته شده یکی از خشک‌ترین سال‌های آبی مازندران در ۱۰ سال اخیر بوده است و مهم‌ترین دلیل بروز این وضعیت نیز کاهش بارندگی‌ها و پیرو آن کم‌شدن حجم آب رودهای این استان است و به این موضوع باید افزایش دمای هوا در زمستان و بهار و ذوب‌شدن زودهنگام برف ارتفاعات به‌عنوان یکی از منابع تامین آب استان را نیز اضافه کرد، هرچند که نشانه‌های خشکسالی و تنش آبی در سراسر مازندران دیده می‌شود، اما مناطق شرقی این استان بیشتر از سایر نقاط در معرض تنش آبی قرار دارند.
کارشناسان خشکسالی را بارش کمتر از حد معمول که منجر به تغییر الگوی آب وهوایی می شود، تعریف کرده اند و در همین راستا نیز خشکسالی از نظر هواشناسی به حالتی از خشکی ناشی از کمبود بارندگی اطلاق می‌شود.
خشکسالی به طور معمول براساس درجه خشکی در مقایسه با مقادیر نرمال یا میانگین و طول دوره خشکی تعریف می شود. تعاریف خشکسالی هواشناسی باید به صورت موردی برای هر منطقه خاص درنظر گرفته شود چرا که شرایط جوی که موجب کمبود بارش می شود، از منطقه ای به منطقه دیگر تغییر می کند.
از دیدگاه اقلیم شناسان، خشکسالی یک پدیده طبیعی است که در اثر تغییرات الگوه‌های آب وهوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود می آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می شود.
از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشکسالی مفهومی مکانمند است، شدت خشکسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشکسالی قابل تعیین است به طوری که در این روش درجه خشکسالی و ترسالی تعیین می شود.
کاهش ۳۳ درصدی نسبت به سال گذشته
در این پیوندمدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران اظهار کرد: ذخایر آب سدهای مازندران نسبت به سال گذشته با کاهش ۳۳ درصدی مواجه بود.
فرهاد خلردی گفت: در حال حاضر حجم ذخیره آب در سدهای استان به ۱۶۱ میلیون مترمکعب رسیده که تنها ۳۶ درصد از ظرفیت کل مخازن را تشکیل می‌دهد.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی حجم ذخیره آب در سدهای استان به ۱۶۱ میلیون مترمکعب رسیده که تنها ۳۶ درصد از ظرفیت کل مخازن را تشکیل می‌دهد.
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای مازندران با اشاره به کاهش ۳۳ درصدی ذخایر سدها نسبت به مدت مشابه سال گذشته، افزود: کاهش بارندگی و آورد پایین رودخانه‌ها از عوامل اصلی افت ذخایر آبی استان بوده است، به همین دلیل آب سدهای بزرگ استان ازجمله سد البرز و شهید رجایی در اختیار کشاورزان قرار گرفته بود. مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران اضافه کرد: اکنون دریچه‌های سدهای البرز و شهید رجایی برای مصارف کشاورزی بسته شده و در حال حاضر تنها برای تأمین آب شرب باز هستند.
خلردی با اشاره به وضعیت بارندگی در سال آبی جاری گفت: از ابتدای سال آبی تاکنون، طی کمتر از ۵۰ روز، تنها ۵۹ میلی‌متر بارندگی ثبت شده که نسبت به سال گذشته ۵۸ درصد و نسبت به میانگین نرمال ۴۵ درصد کاهش داشته است. وی در بررسی وضعیت رودخانه‌های استان بیان کرد: بررسی هفت رودخانه اصلی که بیش از ۶۵ درصد آوردهای آبی استان را تأمین می‌کنند، نشان می‌دهد تاکنون تنها ۱۶۱ میلیون مترمکعب آورد ثبت شده که نسبت به سال گذشته ۴۸ درصد و نسبت به شاخص درازمدت ۴۲ درصد کاهش داشته است.
بهترین زمان برای آبگیری سدها
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران با اشاره به رژیم بارشی و برفی برخی رودخانه‌ها، افزود: رودخانه‌هایی مانند هراز در برخی حوزه‌ها دارای رژیم برفی هستند و بارش برف در آن‌ها اهمیت زیادی دارد، در حالی که رودخانه‌هایی مانند البرز بیشتر متکی به بارش باران هستند، با این وجود آنچه اهمیت دارد تداوم بارش‌ها است.
خلردی به وضعیت آب‌بندان‌های استان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر ۳۱.۵ درصد از ظرفیت آب‌بندان‌های استان معادل ۱۲۷ میلیون مترمکعب آبگیری شده‌اند. وی یادآور شد: اکنون بهترین زمان برای آبگیری سدها و آب‌بندان‌ها بوده و تمام امید ما به بارندگی‌های پیش‌رو است.
سال آبی گذشته برای مازندران ۲ نیمه کاملا متفاوت داشت. نیمه نخست یعنی پاییز و زمستان ۱۴۰۳ با بارندگی‌های امیدوارکننده و مطلوب به بهار ۱۴۰۴ متصل شد که پس از چند سال تکمیل ظرفیت آبگیری همه سدهای فعال مازندران را به همراه داشت و نوید عبور از خشکسالی را در این استان داد. اما نیمه دوم سال آبیِ تازه‌پایان‌یافته، یعنی بهار و تابستان ۱۴۰۴ با کم‌بارشی‌ها و شدت گرما بار دیگر اثبات کرد که خشکسالی بیخِ گوش مازندران است و رویای ترسالی را نباید جدی گرفت.
زمستان پارسال که بارندگی‌های مناسب مناطق جلگه‌ای و بارش‌های خوب برف در مناطق کوهستانی مازندران رخ داد، بسیاری از کشاورزان مازندرانی پیش‌بینی‌شان این بود که خشکسالی به پایان رسیده و می‌توانند با دغدغه کمتری از ابتدای بهار وارد شالیزارهای‌شان شوند. این پیش‌بینی تا حدودی هم درست از آب در آمد. زیرا به لطف رشد ۳.۵ برابری ذخایر برفی ارتفاعات مازندران در پایان بهمن پارسال و همچنین افزایش میزان آب ذخیره شده در سدهای استان، شرایط برای کشاورزی در سال ۱۴۰۴ مطلوب‌تر از سال‌های گذشته بود. حتی در فروردین امسال ابتدا سد البرز و سپس سد میجران رامسر سرریز شدند و سد شهید رجایی ساری نیز پس از پنج سال به طور کامل پر شد و در آستانه سرریز قرار گرفت. اما کاهش بارندگی‌ها در بهار و به ویژه تابستان، سایه خشکسالی را از مازندران دور نکرد.
حالا با پایان یافتن سال آبی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، نگاهی به آمارهای مرتبط با منابع آبی مازندران نشان می‌دهد که دستِ خشکسالی و کم‌آبی چندان هم از مازندران دور نشده و اتفاقا با گریبان این استان هم فاصله‌ای ندارد. این موضوع را آمارهایی که شرکت آب منطقه‌ای مازندران از منابع آبی استان در سال آبی گذشته –یکم مهر ۱۴۰۳ تا ۳۱ شهریور ۱۴۰۴ منتشر کرده نیز اثبات می‌کند.
به گفته مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه‌ای مازندران، آمارها در سه شاخص مهم بارندگی، آورد رودخانه‌ها و تراز و حجم آب‌های زیرزمینی این استان نسبت به دوره درازمدت و سال آبی ۱۴۰۲-۱۴۰۳ کاهشی است.